W ostatnim dniu nowenny miesięcy przed uroczystością konsekracji naszego kościoła podczas Mszy Świętej o godz. 11.00 zostało poświęcone nowe tabernakulum. Wykonane zostało wg projektu p. Krzysztofa Kabata. Powstało na bazie stalowej konstrukcji w formie sześcianu o bokach długości 50 cm. Pokryte jest mosiężną blachą, zaś drzwi są odlewem z mosiądzu. Całość została pozłocona i fragmentami posrebrzona. Tabernakulum waży ponad 140 kg i na trwale zostało osadzone w ścianie absydy w otoczeniu glorii z lipowego drewna w formie płonącego krzewu. Nowe tabernakulum jest darem rodziny Piestraków – naszych parafian i zostało wykonane własnoręcznie w warsztacie odlewniczym p. Piotra Piestraka. Po modlitwie wiernych ksiądz proboszcz odmówił okolicznościową modlitwę, w której poprosił dobrego Boga, aby wierni, którzy będą wielbić Zbawiciela obecnego w tabernakulum, nieustannie jednoczyli się z tajemnicą odkupienia. Następnie celebrans okadził przygotowane miejsce do przechowywania Najświętszego Sakramentu. Podczas uroczystej procesji z darami do ofiarodawcy przynieśli m. in. klucz do tabernakulum. Przed końcowym błogosławieństwem Najświętszy Sakrament zostanie uroczyście przeniesiono z tymczasowego miejsca przechowywania do poświęconego tabernakulum.

Warto zaznaczyć, że od dzisiejszej niedzieli, w ramach luzowania obostrzeń związanych z epidemią, w kościołach może przebywać jedna osoba na 10 metrów kwadratowych. W nabożeństwach w naszej świątyni będzie mogło uczestniczyć jednocześnie 75 osób. W razie potrzeby pozostałe osoby mogą gromadzić się na placu kościelnym z zachowaniem obowiązującego dystansu 2 metrów.

Więcej o historii i znaczeniu miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu przeczytać możemy w poniższym artykule:

TABERNAKULUM MIEJSCEM PRZECHOWYWANIA NAJŚWIĘTSZEJ EUCHARYSTII

Godnym miejscem przechowywania Najświętszej Eucharystii jest tabernakulum. Według przepisów prawa kościelnego ma się ono szczególnie wyróżniać swoim kształtem. Biorąc pod uwagę przestrzenny układ kościoła bądź kaplicy, tabernakulum winno być umieszczone w tej części świątyni, która sprzyja modlitwie, wyci­szeniu, skupieniu, by w ten sposób można było adorować Jezusa Chrystusa ukryte­go w Najświętszym Sakramencie. W niniejszym artykule zostaną przedstawione trzy zagadnienia związane z miejscem przechowywania Najświętszej Eucharystii: geneza tabernakulum, tabernakulum w obowiązującym prawodawstwie Kościoła łacińskiego oraz struktura i znaczenie obrzędu błogosławieństwa nowego tabernakulum.

 

  1. Geneza tabernakulum

Tabernakulum (łac. tabernaculum) – domek, chata, namiot, baldachim, mieszkanie, miejsce najświętsze, świątynia. W znaczeniu liturgicznym termin ten ozna­czał rodzaj szafki w pokoju modlitewnym lub „spiżarni”, bądź skrzynki służącej do przechowywania naczyń (cyborium, puszki, monstrancji) z Najświętszym Sakramentem.

Pierwotnie tabernakulum było przeznaczone do godnego przechowywania Eu­charystii, by poza Mszą św. można ją było zanosić chorym i nieobecnym w kościele. W historii Kościoła Najświętszy Sakrament dla chorych przechowywano w różnych miejscach: nad ołtarzem (wiszące tabernakula, często w formie gołębi), w tzw. „domkach sakramentalnych”, we framugach w bocznych ścianach, w mieszkaniu kapłana.

Najświętszy Sakrament w ołtarzu przechowywano pod różnymi formami, które dopasowywano do wielkości i usytuowania ołtarza. W starożytności przechowywa­no Najświętszy Sakrament w ołtarzu, który stał w środku chóru – w cyborium, które było rodzajem namiotu czworobocznego, składającego się z czterech do sześciu słupków, przypominającego dzisiejszy baldachim. Przedstawiał on firmament niebieski i namiot Starego Testamentu, z drugiej zaś miał przypominać grób Chrystusa. W środku cyborium (namiotu) zwisało z sufitu święte naczynie, przedstawiające gołąbka, w którym było zamknięte naczynie ze złota czy kości słoniowej, mieszczące w sobie Najświętszy Sakrament. Od kiedy ołtarz umieszczono przy ścianie, odtąd przechowywano Najświętszy Sakrament w tabernakulum w kształcie wieży usytuowanej na ołtarzu. Z tego powstało dzisiejsze tabernakulum.

Domki, bądź chatki sakramentalne były znane w Niemczech od końca XIV aż do początku XVI w. Były to wieżyczki, umieszczane niedaleko wielkiego ołtarza, po stronie ewangelii. Bogato przystrajano je w różnego rodzaju ornamenty. Obok tych „domków” robiono w kościołach tzw. framugi w ścianach i tam przechowy­wano Najświętszy Sakrament. Wieżyczki i framugi zostały zniesione po Soborze Trydenckim.

We Włoszech w XV wieku pojawiło się tabernakulum w formie cyborium i umieszczano je ołtarzem. W następnym okresie do takiego rozwiązania przychylił się także Sobór Trydencki, jak i Rituale Romanum z 1614 roku.

Od XVI wieku w katedrach i kolegiatach umieszcza się Najświętszy Sakrament w bocznych kaplicach.

Papież Benedykt XIV w 1764 r. wyraźnie nakazuje przechowywanie Najświętszego Sakramentu w tabernakulum na ołtarzu. Dekret św. Kongregacji Obrzędów (21.08.1563 r.) zakazał przechowywania Najświętszego Sakramentu w innych miejscach niż tabernakulum w środku ołtarza.

Tabernakulum wykonywało się najczęściej z drewna, rzadko z kamienia lub kruszcu. Synody polskie (płocki – 1733 r., poznański – 1738 r., chełmiński – 1745 r., kijowski – 1762 r.) wyraźnie nakazują, aby tabernakula były tworzone według za­sad sztuki artystycznej. Akta mediolańskie stanowią, aby wnętrze tabernakulum wyłożone było drewnem topolowym z tej racji, iż jest to drewno miękkie i mniej przyciąga wilgoci aniżeli drewno twardsze. Wielkość tabernakulum zależała od ołtarza, na którym miało być usytuowane, a forma od stylu ołtarza. Mogło być tak wielkie, iż posiadało dwa poziomy: niższy dla puszki, wyższy dla monstrancji. Częściej były jednak budowa­ne tabernakula jednopoziomowe w celu przechowywania puszek. Tabernakulum takie musiało być głębokie. Monstrancję z Najświętszym Sakramentem stawiano na specjalnym tronie nad tabernakulum.

Tabernakulum winno posiadać drzwiczki na tyle szerokie, żeby celebrans bez trudu mógł wyjąć z niego święte naczynie. Celem ich było zabezpieczenie Najświętszego Sakramentu przed świętokradztwem. Od wewnątrz miały być wyłożone płytą z kruszcu, a na zewnątrz zaopatrzone w sztaby żelazne albo metalowe. Tabernakulum było przymocowane do ołtarza. W drzwiczkach musiał być zamek, a do niego dwa klucze, które przechowywał kapłan. Synod warmiński z 1726 roku, powołując się na św. Karola Boromeusza, stanowi, iż kluczy do tabernakulum nie wolno było zostawiać pod opieką kleryka. Nie wolno było ich zostawiać w zakrystii pod karą suspensy (IV Sobór Laterań­ski 1216). Zaniedbania były zagrożone grzechem ciężkim (pap. Innocenty XIII – 1724 r.). W Polsce zarządzenia IV Soboru Laterańskiego przyjęły się już w XIII wieku i znalazły swoje odbicie w Statutach synodu wrocławskiego w 1248 roku.

Rytuał rzymski nakazywał, aby tabernakulum było ozdobione i wyzłocone; wewnątrz miało być pokryte jedwabiem, co oznaczało Boga żywego i pobożność wiernych. Z przodu zawieszano zasłonę zrobioną z tego samego materiału, przedzieloną na dwie części, którą potem kapłan przy otwieraniu drzwiczek rozsuwał. Zasłona ta była symbolem tajemniczości. Zasłona (conopaeum) musiała być wykonana z jedwabiu lub tkana złotem czy srebrem. Akta mediolańskie domagały się ozdób na drzwiczkach, przypominających symbolicznie ukrytego w Eucharystii Zbawicie­la ukrzyżowanego i zmartwychwstałego. Drzwiczki te były zawsze zasłonięte. Błogosławieństwo tabernakulum – według ksiąg liturgicznych – było zastrzeżone biskupowi.

 

  1. Tabernakulum w obowiązującym prawodawstwie Kościoła łacińskiego

II Sobór Watykański dowartościował Misterium Paschalne Chrystusa. W litur­gii zostało ono wyakcentowane jako źródło i szczyt całej działalności Kościoła. W centrum tej Tajemnicy pozostała Eucharystia. To z kolei pociągało za sobą praktyczne rozwiązania w kształtowaniu przestrzeni celebrowania tegoż Misterium. Między innymi dotyczyło to również kształtu i umieszczenia w odpowiednim, godnym miejscu tabernakulum w kościele bądź kaplicy. Stolica Apostolska na ten temat wydała liczne dokumenty, do których należy zaliczyć między innymi takie jak: Instrukcja Inter Oecumenici z 26 IX 1964 r., Instructio de cultu mysterii eucharistici z 25 V 1967 r., Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z 6 IV 1969 r. oraz z roku 2005, Komunia święta i kult Tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą z 21 VI 1973 roku.

Biorąc pod uwagę przestrzenny układ każdej świątyni i zgodne z prawem lo­kalne zwyczaje, Najświętszy Sakrament należy przechowywać w tabernakulum umieszczonym w odpowiedniej części kościoła. Tabernakulum winno być umieszczone w odznaczającym się, widocznym i stosownie przyozdobionym miejscu, właściwym do modlitwy.

Najświętszy Sakrament winien być przechowywany tylko w jednym tabernakulum kościoła lub kaplicy. Tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszą Eucharystię, winno być nieusuwalne, wykonane z materiału trwałego, nieprzezroczystego i tak zamknięte, aby całkowicie wykluczyć niebezpieczeństwo profanacji.

Święta Kongregacja Obrzędów w Instrukcji Eucharisticum mysterium zaleca, aby – z uwagi na czytelność znaku – na ołtarzu, przy którym celebruje się Eucharystię, nie było umieszczone tabernakulum z Najświętszym Sakramentem.

Zgodnie z decyzją biskupa diecezjalnego, tabernakulum winno się umieścić w prezbiterium, poza ołtarzem, przy którym celebruje się Eucharystię, w odpowiednim miejscu. Mógłby to być ołtarz przedsoborowy (dawny), którego nie używa się już do sprawowania Mszy Świętej. Można je umieścić w kaplicy, organicznie związanej z kościołem, odpowiedniej do prywatnej adoracji i modlitwy.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku stanowi, iż ten, kto ma opiekę nad kościołem bądź kaplicą, ma również obowiązek zatroszczyć się o klucz od tabernakulum, by był on przechowywany w bezpiecznym miejscu. Klucz od tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament, ma być najstaranniej strzeżony.

Znakiem oznaczającym i wyrażającym cześć dla obecności Boga żywego ma być specjalna lampa stale świecąca, podsycana olejem lub woskiem. Konferencja Episkopatu Polski zezwoliła także na stosowanie światła elektrycznego w wiecznej lampce.

Konferencja Episkopatu Polski poleciła również, aby tabernakulum oznaczyć symbolami eucharystycznymi.

Według aktualnych przepisów tabernakulum można umieścić w prezbiterium, poza ołtarzem, przy którym celebruje się Mszę św., w formie i miejscu bardziej odpowiednim, nie wykluczając dawnego ołtarza, którego nie używa się już do celebracji, bądź w jakiejś kaplicy, organicznie związanej z kościołem, odpowiedniej do prywatnej adoracji i modlitwy wiernych.

 

  1. Obrzęd błogosławieństwa nowego tabernakulum

Po II Soborze Watykańskim wszystkie przedmioty służące do sprawowania liturgii (w tym także tabernakulum), znajdujące się we właściwych miejscach kościoła, zostają pobłogosławione wraz z jego poświęceniem lub pobłogosła­wieniem, zgodnie z obrzędem podanym w Rytuale Rzymskim. W ten sposób wierni winni uświadomić sobie znaczenie i godność danego przedmiotu i zwró­cić na niego szczególną uwagę.

Jeśli tabernakulum zostało oddane do użytku bądź odnowione w innym czasie niż podczas poświęcenia kościoła, to powinno być pobłogosławione w czasie Mszy św. po modlitwie powszechnej, zgodnie z księgami liturgicznymi.

Po modlitwie powszechnej celebrans stojąc w pobliżu tabernakulum, które ma pobłogosławić, zachęca uczestników liturgii do modlitwy. Po krótkiej chwili milczenia wypowiada modlitwę poprzedzoną wezwaniem Módlmy się. W modlitwie tej prosi dobrego Boga, aby pobłogosławił to tabernakulum, które jest przeznaczone do przechowywania Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, a wierni, którzy będą wiel­bić obecnego w nim Zbawiciela, aby nieustannie jednoczyli się z tajemnicą Jego odkupienia. Następnie celebrans nakłada kadzidło i okadza tabernakulum.

Dalej Mszę świętą celebruje się jak zwykle. Po Komunii wiernych puszkę z Naj­świętszym Sakramentem pozostawia się na ołtarzu na korporale. Po modlitwie po Komunii – zależnie od okoliczności – można zgodnie z prawem liturgicznym prze­nieść Najświętszy Sakrament w uroczystej procesji przez kościół do kaplicy lub miejsca, gdzie znajduje się tabernakulum. W tym czasie można wykonywać odpo­wiednie pieśni lub śpiewać psalmy z antyfoną. Jeśli ma miejsce procesja do kapli­cy Najświętszego Sakramentu, to na czele niesie się krzyż, za nim postępuje du­chowieństwo, posługujący ze świecami i kadzidłem oraz biskup niosący Najświętszy Sakrament.

Tabernakulum przypomina w sposób szczególny obecność Pana, wynikającą z ofiary Eucharystii, jak i bliźnich, których mamy darzyć Chrystusową miłością. Ko­ściół przechowywał zawsze Eucharystię przede wszystkim dla chorych i umierają­cych. Niebieski pokarm był również przedmiotem adoracji wiernych.

Po dojściu procesji do tabernakulum celebrans umieszcza w nim puszkę z Najświętszym Sakramentem, pozostawiając otwarte drzwiczki, a następnie okadza. Po chwili milczenia zamyka je.

Na zakończenie tego obrzędu celebrans wyciąga ręce nad ludem i błogosławi go.

Jeśli nie ma procesji, to po modlitwie po Komunii przewodniczący liturgii umieszcza puszkę z Najświętszym Sakramentem w tabernakulum, którego drzwicz­ki pozostawia otwarte. Następnie klęcząc okadza Najświętszy Sakrament. Po krótkiej adoracji celebrans zamyka drzwiczki tabernakulum i błogosławi lud, a na­stępnie prezbiter, bądź – jeśli posługuje diakon – odsyła lud jak zwykle.

 

Zakończenie

Przechowywanie Komunii św. dla chorych w historii Kościoła miało różnorodne formy. Przechowywano Ją także w różnych miejscach: w domu kapłana, w pomieszczeniach przykościelnych w ruchomych naczyniach, na ołtarzu, w wiszących naczyniach umieszczonych nad ołtarzem, a także w bocznych ścianach.

Tabernakulum pierwotnie było przeznaczone głównie do godnego przechowy­wania Najświętszej Eucharystii, by poza Mszą świętą można Ją było w każdym czasie zanosić chorym. Kościół od samego początku był świadom wielkiego zna­czenia milczącej adoracji Pana obecnego pod postaciami eucharystycznymi. Stąd też tabernakulum winno być umieszczone w kościele bądź kaplicy w godnym miej­scu i wykonane – co do materiału i kształtu – tak, by podkreślało i ukazywało prawdę o realnej obecności Zbawiciela w Najświętszym Sakramencie. Należy dołożyć wszelkich starań, aby umiejscowienie tabernakulum ułatwiało prywatną adorację. Można to osiągnąć przez przygotowanie odpowiedniej kaplicy, oddzielonej od na­wy bocznej. Jest to szczególnie zasadne w miejscach pielgrzymkowych, gdzie przybywają liczni turyści w celu zwiedzania zabytków sztuki kościelnej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kościoła łacińskiego tabernakulum win­no być tylko jedno, nieruchome, mocne i nieprzezroczyste. Znakiem obecności Najświętszego Sakramentu winna być specjalna lampka podsycana olejem lub woskiem. Dopuszczalna jest także lampka elektryczna.

Przed oddaniem do użytku liturgicznego winno być ono pobłogosławione zgod­nie z przepisami ksiąg liturgicznych – czy to podczas poświęcenia kościoła lub ka­plicy, albo w innym czasie podczas Mszy świętej.

Ks. Tadeusz SYCZEWSKI   Warszawskie Studia Teologiczne XXIV/1/2011, 199-206